مقاله پیدایش و سیر تحول شهرهای جدید

این محصول در قالب ورد و قابل ویرایش در 138 صفحه می باشد.

فهرست مطالب

تعاریف و مفاهیم ۵
سابقه شهرهای جدید ۷
نظام شهری وشهرهای جدید در ایران ۱۰
تحولات برنامه ریزی طرحهای شهری و ناحیه ای در ایران ۱۳
سابقه ایجاد شهرهای جدید در ایران ۲۲
دوره اول در فاصله دو جنگ جهانی ۲۲
دوره دوم : پس از جنگ جهانی دوم تا اواسط دهه ۱۳۴۰ ۲۵
دوره سوم : از نیمه دوم دهه ۱۳۴۰ تا پیروزی انقلاب اسلامی ( ۱۳۵۷) ۲۶
دوره چهارم : سالهای پس از انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ تاکنون ) ۲۸
دلایل ایجاد شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی ۳۰
بررسی مسائل مربوط به شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی ۳۲
برنامه ریزی شهر های جدید ۳۶
کلیات مراحل برنامه ریزی ۳۷
مطالعات آمایش سرزمین ۳۸
طرح ریزی کالبدی ۴۲
مطالعات ناحیه شهری ۴۴
مطالعات مکان یابی ۴۵
مطالعات محدوده راهبردی ۴۵
مطالعات طرح توسعه عمران ( جامع ) ۴۶
مطالعه و تهیه طرح تفصیلی ۴۸
شرکت عمران شهر جدید ۴۹
چهار چوب مکان یابی شهر های جدید ۵۱
شاخصهای فیزیکی ۵۱
شاخصهای اجتماعی – اقتصادی ۵۷
شاخصهای محیط زیست ۵۹
شاخصهای سیاسی ۶۰
شاخصهای تهیه نقشه مبنا ۶۱
چهارچوب برنامه ریزی شهرهای جدید ۶۳
پیش بینی جمعیت و اشتغال ۶۴
برنامه ریزی اجتماعی و الگوی همجواری ۶۸
برنامه ریزی مسکن ۷۰
برنامه ریزی تقسیمات کالبدی ۷۸
برنامه ریزی حمل و نقل و تاسیسات زیر بنایی ۸۱
پیش بینی میزان هزینه ها و چگونگی سرمایه گذاری ۸۳
برنامه ریزی پدافند ۸۶
نیروی انتظامی ۹۰
مطالعات طراحی ۹۱
برنامه ریزی مدیریت شهر جدید ۹۶
ارزیابی کارکرد شهرهای جدید در ایران ۱۰۳
نتیجه گیری ۱۰۴
الگوی و طبقه بندی شهرهای جدید در ایران ۱۰۹
شهر جدید پردیس ۱۲۰
ناحیه شهری اصفهان ۱۲۳
شهر جدید شاهین شهر ۱۲۵
شهر جدید پولاد شهر ۱۳۱

 تعاریف و مفاهیم

 شهرهای جدید در نظامهای اجتماعی – اقتصادی جهان و با توجه به تحولات نظریه ای بسیار دگرگون شده اند هنوز تعریف جامعی برای شهرهای جدید ارائه نشده است اما می توان تعاریف زیر را برای آنها پذیرفت :

۱)     شهرهای جدید ، اجتماعهای برنامه ریزی شده ای است که در پاسخ به اهداف از پیش تعیین شده ایجاد می شود

۲)   ایجاد شهر جدید عملی ارادی است که فرض را بر وجود یک  منبع قدرت یا سازمانی می گذارد که تأمین کننده مکان ومنابع برای توسعه شهر و اعمال کنترل مداوم بر آن است تا شهر به اندازه با دوامی برسد .

۳)  شهر جدید‌، اجتماعی خود اتکاست باجمعیت و مساحت مشخص ، فاصله ای معین از مادرشهر ، برنامه ریزی از پیش تعین شده ، اهداف معین و همچنین برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل

 معمولاًشهرهای جدید برای تمرکز زدایی کالبدی ، اقتصادی و اجتماعی در ناحیه شهری شهرهای بزرگ طراحی می شوند تا با وجود جاذبة نزدیکی به شهرهای بزرگ ، جمعیت تشویق به خروج از مادرشهر شوند تا اسکان به همراه اجرای برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی فراهم آید ، بدین ترتیب جذب سرریزهای  جمعیتی ، ساماندهی فضایی مادر شهر و ناحیه شهری ،  بهبود وضعیت محیط کار ، زندگی سالم و اجتماعی کامل میسر می شود . در واقع مفهوم شهر جدید مفهوم اجزای یک شهر در یک ارتباط ارگانیک با یکدیگر است .

بنابر تعاریف قبلی شهرهای جدید دارای تاریخ تولد مشخصی هستند و در زمان کوتاه و معینی ساخته می شوند اینگونه شهرها در تضاد کامل با پیدایش و تحول شهرهای متراکم هستند . و براساس یک هسته ، پیش از آنکه به وجود آیند تشکیل می شوند و به کندی رشد می کنند معمولاًبرنامه ریزی شهر جدید مبتنی بر پیش بینی جمعیت است تا این جمعیت پایه ای برای پیش بینی نیازهای کالبدی ، اقتصادی و اجتماعی آینده باشد .

 طراحی و ساخت شهرهای جدید بیشتر در زمینهای بکر وغیر قابل کشت و بدون هسته اولیه صورت می گیرد شهرهای جدید درالگوهای متعددی طبقه بندی می شوند و در مباحث آینده به طور مفصل درباره آن بحث خواهد شد .

 شهر جدید با حومه اختلاف اساسی دارد حومه یک ناحیه مجزای مسکونی است که ساکنان آن برای کار به شهر دورتر رفت و آمد می کنند اما شهر جدید باید همه عملکردهای شهری را به اندازة‌معین داشته باشد .

 سابقه شهرهای جدید

 اگر منظور از طراحی شهرهای جدید را ایجاد نظامی از پیش فکر شده برای نحوه استقرار کاربریهای شهری و نحوه ارتباط بین آنها در کل مجموعه و نیز نحوه ارتباط این نظام در چهارچوبهای وسیعتر ناحیه ای وملی فرض کنیم ، این امر سابقه ای طولانی دارد . به طور کلی شهرهای جدید در بیشتر دوره های تاریخی ، بویژه از زمانی که شهر نشینی شروع شد ، در اقصی نقاط دنیا طراحی و احداث شده اند احداث این شهرها در مورادی به مثابه برنامه ای برای تحقق بخشی از سیاست  حکومتها بودهاست ، که در این زمینه می توان از شهرهای جدید بابلی و آشوری در بین النهرین ، موهنجودارو در ایندوس ، کاهن در مصر ، میلیتوس ، اولین توس و پرینس در یونان وتعدادی مراکز شهرهای جدید در افریقا نام برد . در قرون وسطی گروههای مذهبی و پادشاهان، شهرهای جدید در آفریقا نام برد . در قرون وسطی گروه های مذهبی و پادشاهان ، شهرهای جدید بسیاری را ساخته‌اند . در عصر رنسانس نیز معماران و برنامه ریزان چنین شهرهایی را ایجاد کرده اند که از آن میان میتوان از اسکارموزی نام برد . همچنین پس از کشف آمریکا توسط کریستف کلمب، در سال ۱۴۹۲ در سال جنوبی جزایر اسپانیولی شهر جدیدی ساخته شد . در ایران نیز پادشاهان در گذشته های دور شهرهای جدید  معتددی را احداث کرده اند که از آن میان می توان از تخت جمشید و نیشابور نام برد .

 در دولت شهرهای یونان نیز ، هدف اصلی از طراحی شهر، ایجاد سکونتگاهی با اندازه جمعیتی مشخص و ایجاد نظامی که در برگیرندة کلیه فعالیتهای مذهبی – سیاسی و اقتصادی شهروندان باشد بوده است .

 شهرهای دفاعی دوره رنسانس گویای تفکر طراحان جهت ایجاد نظامی برای شکل گیری شهر است طراحی شهرهای آرمانی در قرن نوزدهم از سوی تخیل گرایان ، به بحث ایجاد سکونتگاههای مطلوب و تخیلی بشر دامن زد .

 در حقیقت ، نیاز به ایجاد شهر جدید در دوره های انتقالی برای تحول جامعه است و هر موج شهر جدید ، بیانگر کوششی جهت توسعه ساختاری جدید برای جامعه است که می تواند با مبنای اقتصادی نیز تغییر یافته تطابق داشته باشد بنابراین شهرهای جدید پیش نمونه هایی برای تجدید ساختار و نوسازی شهرهای بزرگ هستند .

 بدین ترتیب تا اواسط قرن حاضر معیار اصلی طراحی شهرهای جدید ، اندازه معین تمام عناصرشهری آن بوده است . کلیة شهرهای آرمانی قرن نوزدهم و باغشهرهای اوایل قرن معاصر نیز از اندازة معینی برای تمامی عناصر شهری پیروی می کردند . از اواسط قرن حاضر در طراحی شهرهای جدید تجدید نظری اساسی شده است که هدف مناسبی برای فعالیتهای متنوع افراد و توانایی رشد و تحول پذیری آنان بوده است ، بدین ترتیب شهرهای جدید امروزی با گذشته اختلاف دارد چون امروزه شهرهای جدید ابتدا طراحی و سپس احداث می شود ،بنابراین ایده هاورد که در سال ۱۸۹۸ طرح شد با توجه به تحولات عینی هر کشوری ، تغییر بسیاری کرده است این شهرها در بسیاری از کشورهای دنیا اعم از سرمایه داری ، سوسیالیستی سابق و جهان سوم احداث شده است .

نظام شهری وشهرهای جدید در ایران

 تحولات شهرو شهرنشینی در ایران

 کشور ایران ، پیش از ۱۳۰۰ هـ . ش از نظام شهری و شهر نشینی مطلوبی برخوردار بوده است و گرچه با بررسی متون و منابع مختلف می توان به چگونگی آن پی برد ، به علت عدم وجود آمار و اطلاعات لازم نمی توان کمیت آن را به طور کامل دریافت در هر حال  در زیر به طور مختصر به نظام شهری و شهر نشینی کشور اشاره می شود .

محققین هر کدام از ۱۲۲۹ شمسی به بعد آمارهایی از جمعیت شهرنشینی ایران ارائه داده اند که مستند ترین سند ، جمعیت ایران را در سال  ۱۲۷۹ شمسی (۱۹۰۰) ۹ میلیون و ۸۶۰ هزار نفر وجمعیت شهر نشین را ۲میلیون و ۳۳ هزار نفر ذکر می کند برابر این ارقام ، در ایران تعداد شهرها ۹۹ عدد ضریب شهرنشینی ۵۰۰ هزار نفری ، سه شهر ۱۰۰ تا ۵۰۰ شهر ۱۰ نفری هفت شهر ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفری چهارده شهر ۲۰ تا ۵۰ هزار نفری ، ۳۳ شهر ۱۰ تا ۲۰ هزار نفری و ۴۲ شهر ۵تا ۱۰ هزار نفری وجود داشته است . اما در سلسله مراتب شهری تعادل نسبی برقرار بوده است چنانچه با ترسیم رگرسیون خطی به گذشته جمعیت شهری کشور توجه کنیم رد سال ۱۲۴۷ شمسی (۱۸۶۸) جمعیت شهر نشین معادل یک میلیون نفر به دست می آید که رشد سال انه آن در دوره ۱۲۴۷-۱۲۷۹،۹/۲ درصد می شود با وجود آنکه کشور ایران تا پیش از ۱۳۳۵ شمسی آمارگیری رسمی نداشته است می توان گفت که نظام شهری کشور طی سالهای ۱۲۴۷ تا ۱۳۳۵ ، از همگونی نسبی برخوردار بوده است و تعادل در شبکه و نظام شهری وجود داشته و هیچ شهری بر دیگری برتری نداشته است در این دوره شبکه شهری کهکشانی می باشد یعنی هر شهر مسئول خدمات رسانی وب رقراری ارتباط با روستاهای تحت نفوذ خویش بوده و توسعه دورن زا و پایدار شهری نیز وجود داشته است .

برابر سرشماری سال ۱۳۳۵جمعیت شهر نشین کشور به ۵ میلیون و ۹۹۷ هزار نفر، ضریب شهر نشینی به ۴/۳۱ درصد و تعداد شهرها به ۱۹۹ می رسد در این سال تعداد شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر نه شهر شامل تهران ، تبریز ، اصفهان ، مشهد ، آبادان ، شیراز ، باختران ، اهواز و رشت بوده است . ویژگیهای نظام شهری در این سال عبارتند از :

۱)     فقط یک شهر میلیونی وجود داشته است ( تهران )

۲)   تعدادی از شهرها ی کشور برتر از شهرهای دیگر بوده اند

۳)  بجز تهران شهر دیگری با بیش از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت وجود نداشته است بنابراین در سرشماری سال ۱۳۳۵ در سلسله مراتب شهری ایران فقط تهران به مثابه شهر مسلط ایفای نقش می کرده است

 در سرشماری سال ۱۳۴۵ ، جمعیت شهر نشین کشور به ۹ میلیون و ۷۹۰ هزار نفر، ضریب شهر نشینی به ۷/۳۸ درصد ، تعداد شهرها به ۲۷۱ شهر و رشد جمعیت شهر نشین طی دوره ده ساله ۱۳۳۵-۱۳۴۵ به ۵ درصد می رسد مهمترین ویژگیهای نظام شهری ایران در سال ۱۳۴۵ عبارتند از :

۱-   افزایش سهم جمعیت شهر تهران نسبت به کل جمعیت شهری کشور

۲-   افزایش تعداد و اندازه شهرهای بزرگ و متوسط نسبت به دهه پیش

۳-    افزایش تعداد شهرهای کوچک و کاهش مجموع جمعیت آنها نسبت به جمعیت شهری دهه پیش

۴-    وجود تنها یک شهر میلیونی در نظام شهری کشور (‌تهران )

در سرشماری سال ۱۳۵۵، جمعیت شهر نشین کشور به ۱۵ میلیون و ۸۵۵ هزار نفر  ف تعداد شهرها به ۳۷۳ شهر که از این تعداد بیست شهر بیش از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارند ، ضریب شهر نشینی به ۷/۳۸ درصد و متوسط رشد سالانه جمعیت در دهه ۱۳۴۵-۱۳۵۵ به ۹۳/۴ درصد می رسد . مهمترین ویژگیهای نظام شهری ایران در سال ۱۳۵۵ عبارتند از :

۱)     ظهور سه شهر با جمعیتی بیش از ۵۰۰ هزار نفر بجز تهران

۲)   افزایش سهم جمعیت شهر تهران نسبت به کل جمعیت شهری کشور

۳)   کاهش تعدادشهرهای میانی ( شهرهای بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزارنفر ) نسبت به دهه پیش

۴)   افزایش تعداد شهرهای کوچک

در سرشماری سال ۱۳۶۵ جمعیت شهر نشین کشور به ۲۶ میلیون و ۸۴۵ هزار نفر ، تعداد شهرها به ۴۹۶ شهر ، ضریب شهرنشینی به ۳/۵۴صد و متوسط رشد سالانه جمعیت شهر نشین به ۴/۵ درصد می رسد ویژگیهای نظام شهری کشور طی دهه ۱۳۳۵-۱۳۶۵ عبارتند از :

۱)     به علت پدیده مهاجرت تعداد جمعیت اندازه و کالبد شهرهای بزرگ افزایش یافت

۲)     تورم جمعیت روستا – شهرهای عمده به تعداد شهرهای کوچک افزود

۳)     فقدان شهرهای میانی در طبقه جمعیتی ۲۵۰ هزارتا ۵۰۰ هزار نفر

در سرشماری سال ۱۳۷۰ جمعیت شهر نشین کشور به ۳۱ میلیون و ۸۳۷ هزار نفر تعداد شهرها به ۵۱۴ شهر ، ضریب شهر نشینی به ۵۷ درصد ومتوسط رشد سالانه جمعیت در دوره پنجاساله ۱۳۶۵ -۱۳۷۰ به ۴۶/۳ درصد می رسد

 در سرشماری سال ۱۳۷۵ جمعیت شهر نشین کشور به ۳۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر تعداد شهرها به ۶۱۴ شهر ، ضریب شهر نشینی به ۳/۶۱ درصد و متوسط رشد سالانه جمعیت طی دهه ۱۳۶۵-۱۳۷۵ به ۱۷/۳ درصد می رسد .

تحولات برنامه ریزی طرحهای شهری و ناحیه ای در ایران

 نخستین اقدام در مورد نواگرایی نظام شهری و تدوین قوانین نوین شهر سازی در ایران طی دهه های اول قرن اخیر صورت گرفت بر این اساس قانون توسعه معابر در سال ۱۳۱۲ تدوین شد و مبتنی بر آن ، ساخت فیزیکی – سنتی شهرهای قدیمی به هم ریخت و در شهرها با احداث خیابانهای وسیع بر اتصال  آنها به بزرگراه های کشور نوسازی انجام شد در سال ۱۳۳۹ لایحه قانونی تملک زمین برای اجرای برنامه های شهرسازی اقدامات عمرانی از قبیل احداث تأسیسات شهری و تجدید بنای محلات قدیمی در قالب تصرف اجباری زمین به تصویب رسید در سال ۱۳۳۶ واحد شهر سازی وزارت کشور طرحهای هادی را برای شهرهای مختلف تهیه کرد . این طرحها به منظور جلوگیری از رشد سریع شهرنشینی و هشدار عواقب وخیم آن بود و باعث شد که مسئولین برای آن چاره اندیشند .

 مقایسه تطبیقی این طرحها یادآور طرح ناحیه بندی یامنطقه بندی ای است که در انگلستان قبل از جنگ جهانی دوم و پیش از برقررای نظام شهر سازی در سال ۱۹۴۷ استفاده می شد که عبارت بود از یک گزارش کتبی و مقداری نقشه های رنگی که در آن هر رنگ مصرف کاربری خاصی از زمین بود و بدین وسیله مراجعه کنندگان به شهرداری متوجه کاربری خاص و ضوابط و مقررات هر قطعه زمین می شدند در سال ۱۳۴۲ قرارداد تهیه اولین طرح جامع برای تهران بین سازمان برنامه و بودجه مهندسان مشاور منعقد شد طی همین سالها قرارداد تهیه طرح جامع برای نوزده شهر دیگر بین سازمان فوق و موسسات مهندسان مشاور به امضا رسید . در سال ۱۳۴۴ به دنبال تشکیل وزارت آبادانی و مسکن ، شورای عالی شهر سازی تشکیل و نظارت بر کار تهیه طرحهای جامع به این شورا واگذار شد . خصوصیات طرحهای جامع طی دهه های فوق متشکل از دو قسمت بود .