مقاله درباره مسجد امام اصفهان

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 12

اِصْفَهان‌، مَسْجِدِ اِمام‌، یکى‌ از مهم‌ترین‌ بناهای‌ عصر صفویه‌ که‌ پیش‌تر به‌ نامهای‌ مسجد شاه‌، مسجد سلطانى‌ جدید و جامع‌ عباسى‌ شهرت‌ داشت‌. این‌ مسجد در ضلع‌ جنوبى‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ واقع‌ شده‌ است‌ و چنانکه‌ از مآخذ برمى‌آید، بنای‌ آن‌ در سومین‌ مرحله‌ از اجرای‌ طرح‌ میدان‌ نقش‌جهان‌ به‌فرمان‌ شاه‌ عباس‌بزرگ‌ (سل 996- 1038ق‌/ 1588-1629م‌)آغاز گردیده‌، و در دورة شاه‌صفى‌(سل 1038-1052ق‌/ 1629-1642م‌) به‌ پایان‌ رسیده‌ است‌. به‌ گفتة منجم‌، ساختمان‌ مسجد در 15 صفر 1020ق‌/19 آوریل‌ 1611م‌ با تهیة «اسباب‌ و آلات‌ و مصالح‌ بناء» آغاز گردید (ص‌ 411). به‌ استناد کتیبة کاشى‌ معرق‌ سر در که‌ به‌ خط ثلث‌ علیرضا عباسى‌ است‌، نخستین‌ بخش‌ بنا، یعنى‌ ورودی‌ اصلى‌، در تاریخ‌ 1025ق‌/1616م‌ احداث‌ شد، اما بنابر کتیبة ایوان‌ غربى‌ که‌ به‌ خط محمدرضا امامى‌ است‌، تکمیل‌ بنای‌ داخلى‌ مسجد تا 1040ق‌/1630م‌، ادامه‌ یافت‌ و با نصب‌ ازاره‌های‌ مرمرین‌ آن‌ در حدود سال‌ 1047ق‌/1637م‌، در زمان‌ شاه‌ صفى‌ خاتمه‌ پذیرفت‌ (هنرفر، 427، 429؛ گدار،

.(II(1)/109-112 درِ نقره‌پوش‌ ورودی‌ مسجد با نقشهای‌ تزیینى‌ و اشعار فارسى‌، سرودة «واهب‌»، به‌ خط نستعلیق‌ برجسته‌ (احتمالاً به‌ قلم‌ عبدالرشید دیلمى‌، معروف‌ به‌ رشیدا)، نیز از آثار دورة شاه‌ صفى‌ است‌ که‌ در 1046ق‌/1636م‌ به‌ اتمام‌ رسیده‌، و نصب‌ شده‌ است‌ (هنرفر، 433- 434). دیگر کتیبه‌های‌ مسجد به‌ خط معروف‌ترین‌ خوشنویسان‌ عصر صفوی‌ است‌ که‌ در برخى‌ از آنها نام‌ کاتب‌ و تاریخ‌ کتابت‌ نیز آمده‌ است‌، از جمله‌ محمدرضا امامى‌ در کتیبه‌های‌ ذیل‌ کتیبة اصلى‌ سر در (بدون‌ تاریخ‌)، محرابهای‌ شبستان‌ شرقى‌، ایوان‌ غربى‌، محراب‌ شبستان‌ِ زمستانى‌ غربى‌ (1077ق‌)، ایوان‌ جنوبى‌ و محراب‌ مدرسة ناصری‌، درِ جنوب‌ شرقى‌ مسجد، سر درِ بیرونى‌ مدرسة سلیمانیه‌، درِ جنوب‌ غربى‌ مسجد (1078ق‌) (همو، 441-443، 451، 455، 457)؛ عبدالباقى‌ تبریزی‌ در کتیبه‌های‌ داخلى‌ ایوان‌ و گنبد جنوبى‌، ایوان‌ شمالى‌ و گنبد غربى‌ (1035 و 1036ق‌) (همو، 438-451)؛ محمدصالح‌ اصفهانى‌ در کتیبة بالای‌ محراب‌ اصلى‌ و محراب‌ گنبد شرقى‌ (1038ق‌)؛ محمد محسن‌ امامى‌ در کتیبة داخل‌ محراب‌ ایوان‌ جنوبى‌ مدرسة ناصری‌ (1095ق‌) (همو، 450، 454- 455). مسجد امام‌ اصفهان‌ مسجدی‌ است‌ 4 ایوانى‌ به‌ ابعاد 100ئ130 متر (بدون‌ محاسبة زیربنای‌ مدخل‌) با صحنى‌ وسیع‌ (70 ئ 70 متر) (بلر، مشتمل‌ بر طاقگان‌ در هر ضلع‌ و ایوانى‌ در مرکز هر طاقگان‌. ایوان‌ جنوبى‌ با دو منارة باریک‌ و بلند به‌ ارتفاع‌ 48 متر (نیکزاد، 98) که‌ در هر جبهة آن‌ پیشنمای‌ گنبدی‌ عظیم‌ با 52 متر ارتفاع‌ از سطح‌ زمین‌ و 25 متر قطر خارجى‌، شبستان‌ را تشکیل‌ مى‌دهد (بلر، 189 ؛ پاپادوپولو، .(515 گنبد دو پوستة پیازی‌ با 14 متر اختلاف‌ ارتفاع‌ میان‌ دو پوستة بیرونى‌ و درونى‌ (همانجا)، بر روی‌ گریو استوانه‌ای‌ سوار شده‌ که‌ خود بر مرحلة انتقالى‌ 16 ضلعى‌ قرار گرفته‌ است‌. در دو جانب‌ شبستان‌ مسجد که‌ خود محراب‌ و منبری‌ رفیع‌ در آن‌ قرار دارد، دو شبستان‌ زمستانى‌ مستطیل‌ شکل‌ واقع‌ است‌ که‌ هر یک‌ به‌ 8 فضا با طاق‌ قوسى‌ روی‌ ستونهای‌ سنگى‌ تقسیم‌ مى‌شود. دو ایوان‌ شرقى‌ و غربى‌ به‌ خلاف‌ شیوه‌های‌ مرسوم‌ در مساجد ایران‌ به‌ اطاقهای‌ گنبددار منتهى‌ مى‌گردند که‌ احتمالاً از طرح‌ مسجد جامع‌ تیموری‌ سمرقند، معروف‌ به‌ بى‌بى‌ خانم‌، اقتباس‌ شده‌ است‌ (بلر، همانجا). ایوان‌ شمالى‌ مسجد از طریق‌ دهلیزی‌ به‌ ورودی‌ اصلى‌ که‌ بر روی‌ میدان‌ باز مى‌شود، متصل‌ است‌. در سمت‌ شمال‌ شرقى‌ آن‌ دهلیزی‌ طاقدار به‌ صحن‌ کوچکى‌ راه‌ دارد که‌ مختص‌ آبریزگاه‌ است‌. مسجد امام‌ اصفهان‌ با تکیه‌ بر تجربیات‌ گذشتگان‌ در طرح‌ بنا و تزیینات‌، به‌نهایت‌ اوج‌ تحول‌ معماری‌ مساجد در ایران‌ نایل‌ مى‌آید. با آنکه‌ برنگارة (پلان‌) آن‌ براساس‌ مساجد 4 ایوانى‌ رایج‌ در ایران‌، و اسلوب‌ بنایى‌ و شکلهای‌ معماری‌ آن‌ اساساً دنباله‌رو نمونه‌های‌ گذشته‌ (از جمله‌ مسجد جامع‌ اصفهان‌) است‌، نمونة بارزی‌ از تدابیر معماران‌ در ترکیبهای‌ نوین‌ِ برگرفته‌ از سنتهای‌ کهن‌ معماری‌ ایران‌ به‌ شمار مى‌آید. از جملة ابداعات‌ این‌ بنا، الحاق‌ دو مدرسة ناصری‌ و سلیمانیه‌ در جبهه‌های‌ جنوب‌ شرقى‌ و جنوب‌ غربى‌ به‌ صحن‌ مسجد است‌ که‌ هر یک‌ به‌ شکل‌ مستطیلى‌ با طاقگان‌ به‌ دور صحنها و ایوانهای‌ کوچک‌تر به‌ موازات‌ شبستان‌ مسجد قرار دارند (هنرفر، 454-457). افزون‌ بر آن‌، با وجود عظمت‌ و گستردگى‌ سطح‌ و ارتفاع‌ بنا و پیچیدگى‌ برنگارة مسجد، تناسب‌ اجزاء ساختمان‌ دقیقاً رعایت‌، و قرینه‌سازی‌ در حد اعلا حفظ شده‌ است‌. از دیگر تدابیر معماران‌ و طراحان‌ بنای‌ مسجد، رابطة آن‌ با میدان‌ است‌ (نک: ویلبر، .(406-407 ناهماهنگى‌ محورهای‌ میدان‌ با دو مسجد واقع‌ در دو ضلع‌ آن‌ (امام‌ و شیخ‌ لطف‌الله‌) چند تن‌ از محققان‌ را به‌ تعمق‌ واداشته‌ است‌. ظاهراً برنامه‌ریزی‌ و نخستین‌ مرحلة اجرای‌ طرح‌ میدان‌ در 999 یا 1000ق‌، یعنى‌ حدود 20 سال‌ پیش‌ از شروع‌ ساختمان‌ مسجد امام‌ بوده‌ است‌ (افوشته‌ای‌، 376-377؛ منجم‌، 113). به‌ استناد نوشتة افوشته‌ای‌ نطنزی‌، میدان‌ در این‌ مرحله‌ صرفاً برای‌ «چوگان‌ بازی‌ و اسب‌ تازی‌» مسطح‌